31 dec Het Einde

Enkele maanden geleden verbrak een goede vriendin plotseling en onverwacht het contact. Met meer vragen dan antwoorden en gekwetst bleef ik achter. Is de vriendschap voorbij? Wat heb ik fout gedaan? Wat ging er mis? Het einde van de vriendschap voelde zo plotseling.

Wat is ‘het einde’?

En het zette mij aan het denken over het einde. Wanneer is iets ‘het einde’? Wanneer is iets voorbij? Alles is eindig en ook weer niet.
De dood is een definitief einde. Maar veel vaker is er een einde.
Vriendschappen komen en gaan. Je stopt met je studie of met een baan.
Een levensfase eindigt. Een seizoen is voorbij. Het einde van een jaar. Een bloem die uitgebloeid is.
Soms zie je het einde aankomen, of stop je ergens mee en bepaal je daarmee het einde.
Soms komt het als een verrassing. Het kan je even helemaal uit balans brengen.

Afscheid

Één ding komt bij alle eindes overeen: het zorgt voor verandering. Je laat namelijk iets los en daarmee wordt het niet meer zoals het was. Je neemt afscheid en sluit iets af. En soms voelt dat als een gemis; je bent je bewust van wat was en van wat je achterlaat. En dat doet pijn.
Ieder einde betekent rouwen. Rouwen is verdriet hebben om wat was en wat niet meer is. Of om iets wat er nooit is geweest en nooit gaat komen.

Verdriet moet je niet wegnemen, inslikken, onderdrukken, je kunt het geen plek geven. Verdriet is als een stekelig iets dat je altijd onder de arm meedraagt. Door er over te praten kun je het inpakken, zwachtelen, en wordt het meenemen dragelijker. (parafrase van Dirk De Wachter, lezing bij TU/e, 2020)

Met anderen er over praten helpt. Je moet het wel zelf doen en doorgaan, maar je hoeft het niet alleen te doen.

Verschillende soorten

Ieder afscheid is anders en rouwen komt in verschillende mate. Afhankelijk van de mate van impact, het verdriet, de situatie en de persoon. En of je het zag aankomen. Of de verandering positief is of niet.

Jij verandert tenslotte ook door de jaren heen. De hobby’s die je 10 jaar geleden leuk vond, vind je nu misschien niet meer leuk. Je ontwikkelt jezelf en soms betekent dat ook dat mensen, vriendschappen, spullen of hobby’s niet meer bij je passen. Dat is een ander soort afscheid; het voelt anders.

Achter je laten

“Aan al het goede komt een einde” is een uitdrukking die mij te binnenschiet. En het klopt: alles is eindig. Maar dat betekent ook dat ook aan al het slechte een einde komt. “Na regen komt zonneschijn”. Positieve emoties en negatieve emoties komen en gaan.
Een positief aspect van een einde, is ook dat je ook iets achter je kunt laten. Zo ben ik bezig met opruimen van oude papieren. Bagage uit het verleden. Ik kan hierin ook kiezen wat ik wil (blijven) dragen en wat ik niet meer wil meenemen naar het hier en nu.
Dingen die je tegenhouden, kun je ook loslaten.
Wat laat je achter? Wat laat je los? Waar neem jij afscheid van?
Door afscheid te nemen, kan er ook ruimte komen voor iets nieuws, soms zonder te weten wat er in de plek komt. Dat is spannend en eng, maar ook leuk.

Afscheidsritueel

Soms helpt het om bewust afscheid te nemen, verdriet te hebben en de pijn te ervaren.
Het houden van een afscheidsritueel kan hierbij helpen.
Enkele voorbeelden zijn:
– Schrijf een brief naar diegene die je wilt vergeven, vergeten of achter je wilt laten. Je stuurt deze niet op, maar verbrand deze (op een veilige plek, zoals een open haard of in een vuurkorf buiten).
– Spullen die je aan een persoon herinneren wegdoen.
– Woorden van dankbaarheid uitspreken. De persoon, de spullen of het jaar bedanken voor wat heb je heeft gebracht.
– Leuke herinneringen en mijlpalen opschrijven.
– Breng je gevoelens onder woorden. Pijn, verdriet, woede, teleurstelling,etc. Ze horen er allebei zijn.
– Huil het van je af. Na mijn scheiding heb ik veel gehuild. Ik was alleen in Portugal en iedere dag liep ik buiten een rondje tijdens de zonsondergang ,om afscheid te nemen van de zon en van de dag. Vaak kwamen de tranen dan vanzelf. Ik moest rouwen om het leven wat ik achter mij had gelaten.

Meenemen

Als iets voorbij is en je hebt afscheid hebt genomen, betekent niet dat je iets of iemand niet zult missen. Het verleden is niet gewist. De herinneringen niet en de ervaringen ook niet. Je neemt het mee. Niet alles eindigt op hetzelfde moment, dus het leven gaat ook door.
The good and the bad. Het vormt je. Zo zal ik weer het vertrouwen moeten hervinden in anderen om vriendschappen aan te gaan en in mijzelf om mij weer durven open te stellen. Ik kan mij niet afschermen van de pijn; deze is onvermijdelijk. Maar ik weet dat mij openstellen het waard is, ook al loop ik het risico om opnieuw gekwetst te worden.

Zoals Brené Brown het mooi zegt: “Als ik mezelf afscherm van mogelijke pijn, scherm ik mezelf ook af voor liefde, plezier en creativiteit.”

Maar ook de mooie dingen neem je mee. Sommige dingen wil je juist vasthouden en mee nemen. Zo bouw je door.
Wat ga je missen? En wat hou je vast? Wat neem je mee? Welke herinnering draag je met je mee?

Circulair

Eigenlijk is het leven net als de seizoenen: de ene fase eindigt en een nieuwe begint. We nemen afscheid van wat was en omarmen het nieuwe wat gaat komen. Afscheid nemen en loslaten hoort bij het leven. Eindes zijn onvermijdelijk.
Zo doorgaat iedereen  verschillende levensfasen. En in die fasen zitten verschillende momenten van afscheid en van verandering. Maar dus ook van nieuwe dingen en nieuwe ontwikkelingen. Elke fasen heeft leuke aspecten en minder leuke aspecten.

Circle of life

Simba (uit The Lion King) vraagt zich af: Is het eindig? Of gaat alles rond, zoals de Circle of Life?
Ook in de documentaire ‘Kiss the ground‘ (te zien op Netflix) gaat het over ‘the circle of life’. Dat de natuur uit samenhangende systemen bestaat, die elkaar beïnvloeden en elkaar in balans houden. De balans die de natuur in stand houdt. En dat door wat wij mensen doen, wij het ecosysteem uit balans brengen. Uiteindelijk betekent dit dat er een nieuwe fase ontstaat, met een nieuw ecosysteem en een nieuwe balans. Allen de vraag is of wij mensen dan nog op de aarde kunnen leven.

Maar het is wel interessant om te zien dat veranderingen zorgen voor een nieuwe fase en uiteindelijk een nieuwe balans.

Nieuw begin

Het einde is dus ook het begin van iets nieuws.
Een nieuwe start, een nieuwe kans. Niet helemaal een schone lei, maar wel een nieuwe poging. Nieuwe energie, nieuwe ontdekkingen. Een avontuur! Sommige mensen vinden verandering niet fijn, want het geeft onzekerheid en onduidelijk. Je bent weer opnieuw een beginner. Angst voor het onbekende is heel menselijk.

Ook is het fijn als niet op alle levensgebieden veranderingen tegelijkertijd plaatsvinden. Want veranderingen, gebeurtenissen, life-events, afscheid nemen en iets starten kosten ook energie. Gun jezelf de tijd en zorg goed voor jezelf.

Vooruitblik

Mij helpt om niet (alleen) te kijken naar wat ik achterlaat, maar (vooral) te kijken naar waar ik naar toe ga.
Iets om naar uit te kijken en ergens op te richten. Een vriendschap die geëindigd is, zal misschien niet gevuld worden met een nieuwe vriendschap, maar mogelijk is er nu wel ruimte om bestaande vriendschappen te verdiepen, bijvoorbeeld. Ook helpt het mij om te zien dat alles in fasen gaat; als iets eindigt, komt er ook iets nieuws.
Een nieuw begin levert ook iets op. Nieuwe ontwikkelingen, ervaringen en groei. Het is een verassing hoe het zal lopen.

Startritueel

Om je te helpen richten op wat komt, kun je voor jezelf een ritueel bedenken.
Hier enkele voorbeelden.
– Schrijf je verwachtingen op.
– Teken je visie voor komend jaar uit.
– 1 woord te bedenken voor het komende jaar.
– Een intentie op te schrijven.
– Opruimen en poetsen.

Normaal

Het is ok om stil te staan en afscheid te nemen. Om verdriet te hebben en te rouwen.
Het is ok om te missen en te herinneren.
Het is ok om iets achter je te laten en iets nieuws te beginnen.

Iedere verandering is spannend.

Iedereen neemt afscheid op zijn eigen manier en rouwt op zijn eigen tempo. En dat is helemaal ok.

Nieuwe balans

Ieder einde is een nieuw begin. En alles houdt elkaar in balans. Door een verandering komt er weer een nieuwe balans. Dat is soms even wennen, maar uiteindelijk vinden we onze draai weer. Eigenlijk is het leven een constante aaneenschakeling van veranderingen.

“Het enige constante is verandering.”

En dat is een hele geruststelling.